Anayasa Mahkemesi’nin 61’inci kuruluş yıl dönümü etkinlikleri kapsamında Mahkeme Başkanı Zühtü Arslan ve beraberindeki heyet, Anıtkabir’i ziyaret etti.
Arslan, başkanvekilleri ve üyelerle birlikte Aslanlı Yol’da yürüyerek Anıtkabir’e geldi. Mozoleye çelenk koyarak hürmet duruşunda bulunan Arslan ve beraberindekiler, daha sonra hatıra fotoğrafı çektirdi.
Misak-ı Ulusal Kulesi’nde Anıtkabir Özel Defteri’ni imzalayan Arslan, şunları yazdı:
“Anayasa Mahkemesi 61. kuruluş yıl dönümü nedeniyle bir kere daha huzurundayız. Milletimize emanet ettiğin Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılında Anayasa Mahkemesi olarak; insanımızın temel hak ve hürriyetlerini muhafazanın gayreti içerisindeyiz. Asırlık Cumhuriyetimizi Anayasa’da tabirini bulan, insan haklarına dayanan, adil ve demokratik bir hukuk devleti olarak gelecek asırlara taşımak için azimle çalışmaya devam ediyoruz. Bu vesileyle istiklal gayretimizin kahramanlarını, tüm şehitlerimizi ve gazilerimizi rahmetle ve minnetle anıyoruz. Ruhun şad olsun.”
Daha sonra Anayasa Mahkemesi’ndeki merasim yapıldı. Törene Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan’ın yanı sıra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Millet İttifakı Cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu, AK Parti Genel Lideri Vekili Binali Yıldırım, yüksek yargı organ liderleri katıldı.
Arslan merasimdeki konuşmasında şunları söyledi:
TÜRK ANAYASA KİMLİĞİNİN EN BELİRLEYİCİ NİTELİĞİ HUKUK DEVLETİDİR: Bu yıl Cumhuriyetimizin yüzüncü yılını kutluyoruz. Bu nedenle, düzenlediğimiz sempozyumun konusunu ‘Yüzüncü Yılında Cumhuriyet ve Anayasa Yargısı’ olarak belirledik. Bu kapsamda Anayasa Mahkemesi kararlarından hareketle Cumhuriyet’in anayasal kimliği üzerine birtakım değerlendirmeleri sizlerle paylaşmak istiyorum. Öncelikle belirtmek gerekir ki her anayasanın vakit ve yer içinde oluşan, gelişen ve yaşayan bir kimliği vardır. Bir milletin geçmişi ile bugünü ortasındaki etkileşim, kırılmalar ve süreklilikler bu kimliğin şekillenmesinde tesirli olmaktadır. Öteki bir tabirle anayasal kimlik başta anayasayı yorumlamak ve uygulamakla misyonlu anayasa mahkemeleri olmak üzere hukukî ve siyasal aktörlerin kararlarıyla şekillenmekte, toplumsal gereksinimler ve gelişmeler dikkate alınmak suretiyle daima yenilenmektedir. Bu bağlamda Türk anayasa kimliğinin en belirleyici niteliği hukuk devletidir. Anayasa’nın Başlangıç kısmı ile 2. ve 14. unsurlarını birlikte okuduğumuzda Cumhuriyetin öbür vasıflarının birebir vakitte hukuk devletini nitelediklerini görürüz. Buna nazaran Türkiye Cumhuriyeti, ulusal egemenliğe, kuvvetler ayrılığına, adalete ve insan haklarına dayanan demokratik, laik ve toplumsal bir hukuk devletidir.
Esasen Anayasa’nın kalan kısmı bir manada bu cümlenin, hatta hukuk devleti unsurunun açıklaması mahiyetindedir. Anayasa Mahkemesi de hukuk devletini Anayasa’nın ana prensibi olarak belirlemiştir. Mahkemeye nazaran hukuk devleti Anayasa’nın tüm unsurlarının yorumlanması ve uygulanmasında göz önünde bulundurulması mecburî olan bir prensiptir. Türkiye Cumhuriyeti birebir vakitte toplumsal bir hukuk devletidir. Asırlar evvel büyük mütefekkir Fârâbi, faziletli ya da ülkü devletin insanın memnunluğunu sağlayan devlet olduğunu belirtmiştir. Anayasa’nın 5. unsuru uyarınca şahısların ve toplumun refah, huzur ve memnunluğunu sağlamak, bu maksatla toplumsal hukuk devleti ve adalet unsurlarıyla bağdaşmayan manileri kaldırmak devletin misyonları ortasındadır. Anayasa Mahkemesi’ne nazaran de bireylerin refah ve memnunluğunu sağlamaya yönelik olarak toplumsal devletin herkes için insan haysiyetine yaraşır minimum bir hayat seviyesini gerçekleştirmesi gerekmektedir.
HUKUK SİSTEMİNİN DIŞINA ÇIKAMAYACAĞI BELİRTİLMİŞTİR: 2010 anayasa değişikliğiyle hukuk sistemimize giren kişisel müracaat, insan haklarına dayalı hukuk devletinin daha tesirli halde hayata geçirilmesine hizmet etmektedir. Bu kapsamda ferdi müracaatın on yılı aşan uygulaması, Cumhuriyetin niteliklerinin hak eksenli bir yaklaşımla yorumlanmasına çok kıymetli kakılar yapmıştır. Bu katkının en bariz örneğini laiklik prensibinin yorumunda bulabiliriz. Anayasa Mahkemesi kararlarında bu unsurun hâkim olduğu bir hukuk nizamında dinî tercihler ve bunların şekillendirdiği hayat şeklinin devletin müdahalesi dışında, lakin müdafaası altında olduğu belirtilmektedir. Mahkememiz, hak eksenli laiklik yorumuyla, bir yandan avukatın başörtülü olduğu için duruşma salonundan çıkartılmasını, başka yandan da gayrimüslim bir azınlık cemaatinin dinî önderinin seçimine devlet tarafından müdahale edilmesini din özgürlüğünün ihlali olarak görmüştür. Öte yandan Anayasa Mahkemesi sıklıkla demokratik hukuk devleti terkibini kullanarak günümüzün geçerli demokrasi anlayışı olan anayasal demokrasiye vurgu yapmaktadır. Anayasa’nın Başlangıç kısmında egemenliğin kayıtsız kuralsız Türk Milletine ilişkin olduğu, lakin egemenliği millet ismine kullanmaya yetkili kılınan hiçbir kişi yahut kuruluşun hürriyetçi demokrasi ve bunun icaplarıyla belirlenmiş hukuk sisteminin dışına çıkamayacağı belirtilmiştir.
Kuşkusuz hürriyetçi demokrasinin gereklerinden biri ve tahminen de en kıymetlisi temel hak ve hürriyetlerin garanti altına alınmasıdır. ‘Demokratik anayasanın temeli özgürlüktür’ kelamıyla Aristoteles bundan yaklaşık 2.500 yıl evvel demokratik rejimlerin tarafını belirlemiştir. Bilindiği üzere, demokratik anayasalar temel olarak özgürlükleri korumak hedefiyle, egemenliği kullanan güçlerin ayrılmasına ve sonlandırılmasına yönelik anayasal unsur ve kurallara yer vermişlerdir. Gerçekten Anayasa Mahkemesi kararlarında vurgulandığı üzere, Anayasa’da yer verilen kuvvetler ayrılığı unsurunun gayesi yetki aşımlarının ortaya çıkmasını ve temel hakların ihlal edilmesini engellemektir.
KENDİMİZE HAK GÖRDÜĞÜMÜZÜ ‘ÖTEKİ’NE DE HAK GÖREREK…: Cumhuriyetin, herkesin eşit ve özgür bireyler olarak kendilerini ilişkin hissettikleri demokratik bir hukuk devleti olarak yoluna devam etmesi hepimizin ortak amacıdır. Bu maksadın tam olarak gerçekleşmesinin biri toplumsal, oburu de hukukî ve siyasal düzlemde olmak üzere iki temel koşula bağlı olduğunu düşünüyorum. Öncelikle toplumsal seviyede bizim üzere olmayanlarla, bizden farklı düşünen ve yaşayanlarla sağlıklı bir ilgi kurmak durumundayız. ‘Öteki’ olarak gördüklerimizin ontolojik varlığını kabul etmedikçe bu sağlıklı ilgiyi kurma imkânı da yoktur. Kendimize hak gördüğümüzü ‘öteki’ne de hak görerek, adaleti ve özgürlüğü yalnızca kendimiz için değil öbürleri için de isteyerek, farklılıklarımızla bir ortada yaşamanın iklimini daima birlikte oluşturmak zorundayız.
Diğer yandan, demokratik Cumhuriyetin geleceği hukukî ve siyasal düzlemde kuvvetler ayrılığı prensibinin ve bu kapsamda yargı bağımsızlığının tam manasıyla hayata geçirilmesine bağlıdır. Belirtmek gerekir ki, hangi hükûmet sistemi benimsenmiş olursa olsun, demokratik anayasalarda yargının bağımsızlığını ve tarafsızlığını koruyacak özel düzenlemelere yer verilmiştir.
138. HUSUSA DEMOKRATİK HUKUK DEVLETİNİN SİGORTASI: Anayasamızın ‘Mahkemelerin bağımsızlığı’ kenar başlıklı 138. unsurunda, yargıçların vicdanî kanaatlerine nazaran karar verecekleri, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve yargıçlara -tavsiye ve telkinde bulunmak dâhil- hiçbir surette müdahale edilemeyeceği ve mahkeme kararlarının geciktirilmeksizin yerine getirileceği belirtilmektedir. Bu hâliyle 138. hususa demokratik hukuk devletinin sigortası diyebiliriz. Bu maddeyi yorumlayan Anayasa Mahkemesi’ne nazaran, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı hâkimin çekinmeden ve telaş duymadan, rastgele bir dış tesir altında kalmadan, tarafsız tavırla ve özgürce karar verebilmesini gerektirmektedir. Bu da, yargıçlar için coğrafik teminat üzere birtakım anayasal ve yasal teminatların yanında, sağlam bir kişilik ve kirlenmemiş bir yargısal vicdanla mümkündür.
NAMIK KEMAL ÖRNEĞİ: Esasen anayasal kimliğin birçok ögesi üzere yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı unsuru de yeni değildir. Sözgelimi birinci anayasamız olan Kanun-i Esasî’deki ‘Mahkemeler her türlü müdahelâttan azadedir’ (m.86) kararıyla yargı bağımsızlığı teminat altına alınmıştır. Meşrutiyet Periyodunda bu kararın uygulamasını şahsen yaşayarak gören bireylerden biri Namık Kemal’dir. Ünlü şair, yazılarında devletin devamının ve halkın bahtiyar olmasının yolunun adaletten geçtiğini söz eder. Örneğin bir şiirinde şöyle der: ‘Bulunmazsa adalet milletin efrâdı beyninde, Geçer bir gün tabana arşa çıksa pâye-i devlet.’ Hülasa, adaletin olmadığı yerde devletin payesi yahut gücü arşa çıksa bile bir gün yerle bir olur.
Namık Kemal adaletin sağlanmasının birinci kaidesinin yargı bağımsızlığı ve hâkim teminatı olduğunu belirtmiş, lakin adaletin aslında telaffuz değil bir aksiyon sorunu olduğunu tutuklu yargılandığı bir davada deneyim etmiştir. Bunu ona öğretecek olan da, birkaç yıl evvel yazdığı mektupta kendisinden ‘nebbâş’ yani ‘mezar soyguncusu’ diye bahsettiği İstinaf Mahkemesi Başkanı Abdüllatif Suphi Paşa’dan diğeri değildir.
Duruşma ağır bir ilgi altında gerçekleşmiştir. Yapılan telkinlerin de tesiriyle, başta Namık Kemal olmak üzere çabucak herkes mahkûmiyet kararı beklemektedir. Lakin, beklenenin bilakis, Namık Kemal’i hürriyetine kavuşturan bir karar verilmiştir. Kızı bu kararı verirken korkup korkmadığını sorduğunda, Mahkeme Başkanı Suphi Paşa tüm vakitlerin yargıçlarına unutulmaz bir ders niteliğinde olan şu karşılığı vermiştir: ‘Yarın Hünkârın da, benim de huzuruna çıkacağımız bir hâkim vardır ki, yalnız ondan korkarım!’
Anayasal kimliğimizi oluşturan tüm bu prensip ve bedellerin en büyük garantilerinden biri bağımsız ve tarafsız yargıdır. Bu nedenle, demokratik hukuk devleti olarak Cumhuriyet bizden yargı alanında da Mustafa Kemal Atatürk’ün sözüyle “fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür” yargı mensupları ister.
ARTAN MÜRACAAT SAYISINI AZALTMAK VE İHLALLERİ ÖNLEMEK MÜMKÜN OLMAYACAK: Öteki yandan, kişisel müracaat üzere Cumhuriyetin hukuk alanındaki kazanımlarını ve insan haklarına dayanan devlet olma niteliğini korumak için egemenliği kullanan kurumların işbirliği içinde olması bir zorunluluktur. Hakikaten Anayasa Mahkemesi’ne nazaran, kuvvetler ayrılığı unsuru erklerin birbirleriyle temassız bir halde çalışmalarını değil bilakis Anayasa’nın Başlangıç kısmında belirtildiği üzere ‘medeni bir iş kısmı ve işbirliği’ içinde çalışmalarını gerektirmektedir.
Kurumsal ‘işbirliği’, özellikle ferdi müracaatın tesirli bir hak arama yolu olarak varlığını devam ettirmesi ve temel hakların daha güzel korunabilmesi bakımından hayati derecede kıymetlidir. Çünkü işbirliği yoluyla ferdi müracaatın objektif tesiri hayata geçirilmediği takdirde, artan müracaat sayısını azaltmak ve ihlalleri önlemek mümkün olmayacaktır.
Her vesileyle belirttiğimiz üzere, kişisel başvuruyu başarılı biçimde uygulamanın en tesirli yolu ihlallerin kaynağını kurutmaktır. Bunun için Anayasa Mahkemesince ihlale neden olduğu tespit edilen kanun kararlarının, idari yahut yargısal kararların hızla ortadan kaldırılması, bu suretle yeni ihlallerin önlenmesi gerekmektedir.
Bu noktada söz etmek gerekir ki, Anayasa Mahkemesi hem norm kontrolünde hem de kişisel müracaatta kendisine verilen vazifeleri yerine getirirken Anayasa ile çizilen yetki haritasının dışına çıkmamaya itina göstermektedir. Bu manada Mahkememiz ne yargısal aktivizme tevessül etmekte ne de anayasal ve yasal yetkilerini kullanmaktan imtina ederek kendini sınırlamaktadır.
140 KARAKTERLE YORUMLAMAYA ÇALIŞANLAR: Hiç kuşkusuz, tüm yargı kararları üzere, Anayasa Mahkemesi kararları da eleştirilebilir. Dahası eleştirilmelidir, çünkü tenkidin olmadığı yerde yargısal içtihadın gelişmesi mümkün değildir. Bu bağlamda, kararlarımızı okuyup tahlil eden ve böylelikle bize ayna tutan tenkitlerden faydalanıyoruz. Bunu yapanlara da nitekim müteşekkiriz. Bununla birlikte, bilhassa kişisel müracaatta verilen kararları içtihat bütünlüğünden soyutlamak suretiyle bunlarla ilgili olarak yüzeysel biçimde yapılan genellemelerden yarar sağlanmayacağını bilmek gerekir. Birebir biçimde, en hassas ve teknik mevzulara dair kararları bile 140 karakterle yorumlamaya çalışanların da temel hakların korunmasına yönelik içtihadın gelişimine rastgele bir katkısı olamamaktadır.
Ayrıca, kararları eleştirmek yerine kararlara imza atanları amaç alan, insaf ve izanla bağdaşmayan, son analizde şahsî ve kurumsal prestiji zedelemeye yönelik ithamların da hiçbir yararı yoktur. Bilakis, Anayasa Mahkemesi’ne yapılan ağır akınlar nihayetinde toplumun yargıya itimadını sarsarak en fazla demokratik hukuk devletine ve onu korumakla misyonlu olan başta yargı olmak üzere tüm kurumlara ziyan vermektedir. Bu vesileyle, her türlü aksiliğe ve zorluğa karşın, büyük bir fedakârlıkla misyon yapan başkanvekillerimize, üyelerimize, raportörlerimize ve tüm çalışanlarımıza şükranlarımı sunuyorum.
Emeklilerimizden geçtiğimiz periyot içinde vefat edenlere Allah’tan rahmet, hayatta olanlara da sıhhat ve afiyet temenni ediyorum. Ayrıyeten Şubat ayında yaşanan Kahramanmaraş sarsıntılarında vefat edenlere Allah’tan rahmet, yakınlarına ve milletimize başsağlığı diliyorum. Son olarak, kuruluş yıldönümü nedeniyle düzenlediğimiz sempozyumun başarılı ve verimli geçmesini temenni ediyorum. Oturum liderlerine, tüm konuşmacılara, iştirakçilere ve sempozyumun düzenlenmesinde emeği geçen herkese katkılarından ötürü teşekkür ediyorum. Bu his ve niyetlerle, törenimizi teşriflerinizden ötürü hepinize bir kere daha şükranlarımı sunuyor, sıhhat ve afiyet diliyorum. (HABER MERKEZİ)